Ze kwam uit Marioepol Een verloren leven , Natascha Wodin

In "Ze kwam uit Marioepol' doet Natascha Wodin onderzoek naar het verleden van haar moeder. Toen Natascha tien jaar oud was, pleegde haar moeder zelfmoord. De vraag naar
haar moeders leven wordt een obsessie voor de dochter, die het pas op latere leeftijd, met behulp van internet, aandurft op zoek te gaan naar het verleden van haar moeder. Ze komt heel veel te weten, over het verleden in het Oekraïense Marioepol aan de Zwarte Zee, over voorouders en familieleden, over de ondergang van haar (aristocratische) familie door de stalinistische terreur, over de gruwelijke jaren als dwangarbeidster in het Derde Rijk. Steeds kleiner worden de cirkels om haar moeder heen – maar het middelpunt blijft een vage contour van een tragische vrouw die door de geschiedenis als afval is achtergelaten.

MENINGEN: Natascha Wodin, een in Duitsland gelauwerde schrijfster, gaat in dit boek op zoek naar haar moeder en het leven dat ze leidde voordat ze in 1943 samen met haar man naar Duitsland werd gestuurd als dwangarbeidster. Haar moeder verdronk zichzelf toen haar dochter pas tien jaar oud was. Ze weet weinig meer van haar moeder dan haar naam en geboortedatum en dat ze uit de Oekraïne kwam. Ook is er een handjevol foto's en documenten. De schrijfster had de zoektocht eigenlijk al opgegeven, maar dan gebeurt er een wonder. Nadat ze weer eens haar moeders naam in het Russisch heeft gegoogeld, komt ze in contact met de vasthoudende speurneus Konstantin, die een website runt over Grieken in Marioepol, een van de woonplaatsen van haar moeder. Het is het begin van een speurtocht in Duitsland en de Oekraïne, waarin steeds meer informatie wordt toegevoegd over niet alleen haar moeder, maar haar hele familie, buren en andere relaties. In nogal wijdlopig proza doet Wodin verslag, ook als een van de miljoenen die op zoek zijn naar het lot van verwanten en andere Sovjetburgers in en na de Stalintijd. Autobiografische verhalen van kinderen van Sovjetburgers die als dwangarbeiders naar nazi-Duitsland zijn gestuurd, zijn zeldzaam. Wijdlopig maar informatief en ontroerend.

Anneke van Ammelrooy

Ze kwam uit Marioepol - Natascha Wodin

In 2018 verschenen in het Nederlands de romans Die nacht zag ik haar van Drago Jancar en De verloren toon van Lida Winiewicz. Beide romans zijn getuigenissenromans uit Midden- en Oost-Europa die een ander licht werpen op de Tweede Wereldoorlog zoals ik die heb leren kennen in De Aanslag van Harry Mulisch en De donkere kamer van damokles van Willem Frederik Hermans.
Anders dan Lida Winiewicz (1926) die de oorlog in Wenen als jong meisje meemaakt en wonderlijk overleeft, maar als wees overblijft, is het niet Natascha Wodin (1945) die de hoofdpersoon is in Ze kwam uit Marioepol, maar haar moeder Jevgenia Jakovlevna Ivastsjenko (1920) die voor altijd van haar familie gescheiden en vermoedelijk verweesd in 1944 als Ostarbeiter in Duitsland wordt tewerk gesteld. In het naoorlogse Duitsland kan de 25 jarige vrouw, zwaar getraumatiseerd, haar leven niet meer oppakken hoewel ze twee dochters krijgt, van wie Natascha de oudste is, en loopt ze op 10 oktober 1956 in de rivier de Regnitz bij (waarschijnlijk) Forchheim.

Ze kwam uit Marioepol is geen roman, maar een verslag van de schrijfster aan ons lezers over de zoektocht naar haar moeder, naar wie haar moeder was. Natascha Wodin is al decennia een Duitse schrijfster en heeft diverse literaire prijzen ontvangen. En toch heeft ze altijd gedacht dat haar ouders tot de onaanraakbaren van de duitse samenleving behoorden. Eerst op de vlucht voor de Sovjets en dan als dwangarbeiders gedeporteerd naar Duitsland. 
Dankzij internet komt Wodin erachter dat de familie van haar moeder tot Russische adel behoorde, tot de hoogste maatschappelijke klasse van Marioepol. Van haar moeder zelf heeft ze twee foto’s en een kostbare icoon die helemaal vanuit Oekraïne de geschiedenis overleeft en nu in haar Berlijnse appartement hangt.

Als lezer word je met Wodin meegenomen op haar zoektocht naar haar moeder en haar familie. Ze schetst een beeld van Marioepol in de oblast Donetsk in het zuidoosten van Oekraïne. Als lezer weet je dan dat de geschiedenis daar nu nog plaatsvindt met recente beelden van het gewapend conflict en van de neergeschoten vlucht MH17.

Jevgenia was de jongste van drie kinderen: Lidia, Sergej en Jevgenia. Het wrede van deze geschiedenis is dat Lidia door de Sovjets wordt gearresteerd en verbannen naar de gevreesde goelag Medvezja Gora, terwijl haar broer Sergej een beroemd zanger werd, de Sovjettroepen toezong en daarmee werd onderscheiden met de orde van de Rode Ster. Matilda Iosifovna de Martino, de moeder van Jevgenja reist haar oudste dochter Lidia achterna en komt nooit meer terug. Dit verdriet draagt Jevgenja haar leven lang met zich mee. Van iedereen verlaten, maar vooral door haar moeder die voor haar oudste dochter kiest en niet voor haar.

Er zitten wonderlijke vondsten in de zoektocht van Natascha Wodin. Zo blijken de verhalen van haar moeder dat haar grootmoeder van Italiaanse komaf zou zijn waar te zijn; de mannelijke Russische vervoeging Iosifovna van haar overgrootvader blijkt van Giuseppe te komen. En uiteindelijk komt daar ook voor de lezer een grote verrassing dankzij het internet: nieuws van Lidia.

Ze kwam uit Marioepol is een prachtige zoektocht van Natascha Wodin naar haar herkomst en leert de West-Europese lezer een getuigenis die tot voor kort onbekend was:
‘De overlevenden van de concentratiekampen hadden wereldliteratuur voortgebracht, boeken over de Holocaust vulden bibliotheken, maar de niet-Joodse dwangarbeiders die aan de vernietiging door werk waren ontsnapt, zwegen.’

Met dank aan uitgeverij atlas contact die mij verkoos dit boek te mogen lezen en recenseren voor De Club van Echte Lezers.

“Als je zou hebben meegemaakt, wat ik heb meegemaakt....”, was een uitspraak van de moeder van de Duitse schrijfster. Wat ze hiermee bedoelde, werd nooit uitgelegd en bleef lange tijd een raadsel voor haar. Op zeker moment toen het gebruik van internet veel mogelijkheden bood, ging Natascha Wodin op zoek naar de achtergrond van haar moeder. Na een lange zoektocht vond ze uiteindelijk waar haar ouders vandaan kwamen en bleek dat ze uit een adellijke familie kwam. Heel veel tijd en hopeloze pogingen later lukte het uiteindelijk toch om behoorlijk wat familieleden te achterhalen. Ze had een respectabele stamboom samengesteld.

Het boek is onderverdeeld in vier delen. Het eerste en uitgebreidste deel beschrijft de zoektocht naar de familieleden. Dit deel is af en toe wat lastig te volgen door de vele namen en personen die voorbij komen. En toch is het een belangrijk stuk om aan te geven hoe de verschillende gegevens verzameld zijn. Ook opvallend is het dat heel veel resultaten verkregen zijn door toevalstreffers. Ze ontdekt dat haar moeder een broer had en een zus. De broer Sergej was een gerenommeerd operazanger. Haar zus Lidia, een tante dus van de auteur, bleek nog te leven en daarmee startte ze een briefwisseling.

Het tweede deel gaat over deze correspondentie met tante Lidia en langzamerhand komen we steeds meer te weten over wat er zich allemaal afgespeeld heeft in het leven van deze familie en specifiek in het leven van de moeder van Natascha Wodin, Jevgenia genaamd. Van een adellijke familie met hoog maatschappelijk aanzien lezen we in wat voor ellende deze mensen terechtkwamen en hoe ze al hun bezittingen verloren en helemaal aan lager wal raakten.

Het derde en vierde deel gaan over de deportatie van de ouders naar Duitsland in WO II in 1944. Voorgespiegeld was hun dat ze een betere toekomst tegemoet zouden gaan als ze weg zouden gaan uit het berooide Marioepol in de Oekraïne. En niets was minder waar. Ze kwamen terecht in een hel onder deplorabele omstandigheden. Een vergelijking met concentratiekampen is zeker op zijn plaats. Schrijnend om te lezen is hoe de mensen uit de Oostbloklanden gezien werden als Untermenschen, die alleen maar dienstbaar konden zijn aan het superieure Arische ras. En dat ging heel ver. En zelfs als de oorlog is afgelopen, worden deze mensen gezien als DP’s, Displaced Persons. Ze worden nog als paria’s gezien en hebben zeker niet dezelfde rechten als de anderen die gevangen hebben gezeten in concentratiekampen. Tenslotte, als de auteur tien jaar oud is, pleegt haar moeder zelfmoord door de rivier de Regnitz in te lopen en te verdrinken.

Ze kwam uit Marioepol is een intriest verhaal over de zoektocht naar haar moeder die ze eigenlijk maar heel kort gekend had en die veel raadsels achter had gelaten. Na veel pogingen vindt ze haar en ze komt achter veel verborgen leed. Vooral de barre tijd die ze meegemaakt hebben tijdens WO II en de jaren na de bevrijding, die voor de Heimatlose Ausländer niet bevrijdend werkten. Schrijnend en ongelofelijk pijnlijk wat deze mensen overkomen is. Over joden, zigeuners en verzetsmensen die in concentratiekampen hebben gezeten, is al veel geschreven. Ook deze mensen verdienen het gerehabiliteerd te worden. Met dit boek heeft Wodin een eerste stap gezet in die richting. Bovendien is het zeker de moeite waard haar boek te lezen. De vertelkunst is prachtig, je hebt het gevoel poëtisch proza te lezen. Haar woordkeuze is treffend. Kortom, een boek dat om verschillende redenen aan te raden is.

De recente roman van de Duitse schrijfster Natascha Wodin(1945) met Oekraïns-Russische wortels over de zoektocht naar het verleden van haar moeder blinkt niet alleen uit in een prachtig verhalend en poëtisch taalgebruik, maar ook in een kunnen verwoorden van pijnlijke gebeurtenissen die in haar familie plaatsvonden. Centraal thema in het boek is het ontheemd zijn van (niet-Joodse) dwangarbeiders die in de Tweede Wereldoorlog aan de vernietiging konden ontsnappen door te gaan werken in het Duitse Rijk. Een thema dat vandaag de dag ook relateert aan de vele vluchtelingen die de afgelopen jaren uit oorlogsgebieden neergestreken en opgevangen zijn in West-Europa. Wat betekent het uit elkaar gerukt, berooid en beroofd van elke identiteit en bestaansgrond zien te overleven? 
Stap voor stap weet Natascha Wodin met behulp van internet de vaak tragische verhalen van haar familie, en in het bijzonder van die van haar moeder Jevgenia, te ontrafelen. Jevgenia, geboren in 1920 te Marioepol, komt uit een adellijk milieu. Door de Russische revolutie van 1917 werd het bezit van haar familie geroofd en vernield. Het harde regime van Stalin en de inval van de Duitsers leidde tenslotte er toe dat Jevgenia in 1944 als dwangarbeidster naar Duitsland werd gedeporteerd. Als verachte Ostarbeiter, tewerkgesteld in een bedrijf van het Flick-concern, beleefde zij het einde van de oorlog in Leipzig mee. Hierna belandde ze in het Displaced Persons (DP)kamp vol gedemoraliseerde Bulgaren, Litouwers, Roemenen en Tsjechen. Deze uitzichtloze tweespalt brak haar moeder op en zij maakte in 1955 een einde aan haar leven.
Bijzonder aan dit boek is de wijze waarop de schrijfster u deelgenoot maakt van haar verdrietige zoektocht en haar persoonlijke belevenissen. Zij doet dit met veel compassie, op liefdevolle afstand. Soms doet dit toch nog gruwelijk aan. U als lezer zal dit boek nog lang bij blijven.